Προβληματισμοί: το νέο σχέδιο νόμου για τις μεταμοσχεύσεις

Τον τελευταίο καιρό διάβασα στο διαδίκτυο αρκετά άρθρα προβληματισμού πάνω στο νέο σχέδιο νόμου του Υπουργείου Υγείας και κοινωνικής Αλληλεγγύης για τις μεταμοσχεύσεις. Σύμφωνα με τα μέτρα που προωθούνται, όλοι οι ενήλικες πολίτες καθίστανται δωρητές 0ργάνων μετά θάνατον, εκτός και αν έχουν υποβάλει δήλωση για το αντίθετο, κάτι που χαρακτηρίζεται ως «εικαζόμενη συναίνεση». Η συγκεκριμένη διάταξη είναι σαφώς αμφιλεγόμενη και έχει πυροδοτήσει έντονες αντιδράσεις, τόσο θετικές, όσο και αρνητικές. Από τους bloggers που παρακολουθώ, θετικά υπέρ του νέου νόμου έχουν τοποθετηθεί οι δείμος του πολίτη και αθεόφοβος, ενώ αρνητικά οι cynical, e-lawyer, rodia και thinks. Ας περάσουμε όμως σε μια ανάλυση του θέματος, ξεκινώντας από τον ίδιο το νόμο. Το επίμαχο άρθρο του νέου σχεδίου νόμου είναι το ακόλουθο (παραλείπω ορισμένα αποσπάσματα για λόγους συντομίας):

Άρθρο 9

Αφαίρεση οργάνων από θανόντα δότη

1. Η αφαίρεση ενός ή περισσοτέρων οργάνων από θανόν πρόσωπο πραγματοποιείται εφόσον είναι ενήλικο και συντρέχουν οι προϋποθέσεις της επόμενης παραγράφου. Η αφαίρεση από ανήλικο είναι δυνατή εάν συναινούν σε αυτό οι γονείς ή ο γονέας, που έχουν την επιμέλεια του τέκνου...

2. Η αφαίρεση ενός ή περισσοτέρων οργάνων από ενήλικο, θανόν πρόσωπο πραγματοποιείται εφόσον, όσο ζούσε δεν είχε εκφράσει την αντίθεσή του σύμφωνα με την παράγραφο 3. Πρόκειται για την «εικαζόμενη συναίνεση». Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη σκοπιμότητα της διάταξης αυτής.

3. Στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων τηρείται αρχείο όπου καταχωρούνται οι δηλώσεις των πολιτών περί αντίθεσής τους στην αφαίρεση οργάνων τους μετά θάνατον. Κάθε ενήλικος πολίτης μπορεί να αποστείλει στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων σχετική δήλωσή του, με βεβαιωμένο το γνήσιο της υπογραφής...

4. Η συλλογή και επεξεργασία των δεδομένων που εμπεριέχονται στο αρχείο της παραγράφου 3 υπάγεται στις διατάξεις του ν. 2472/1997, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη διαφύλαξη του απορρήτου των πληροφοριών αυτών. Η πρόσβαση στο αρχείο αυτό επιτρέπεται μόνο στους αρμόδιους υπαλλήλους του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων και στους Συντονιστές Μεταμοσχεύσεων.

5. Η αφαίρεση οργάνων από θανόντα δότη διενεργείται μετά από την επέλευση του θανάτου, όπως αυτή καθορίζεται με βάση τα ευρέως αποδεκτά και σύγχρονα δεδομένα της επιστήμης. Αρμόδιο για τον καθορισμό του κριτηρίου επέλευσης θανάτου είναι το Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας (ΚΕ.Σ.Υ.).

6. Όταν ο θεράπων ιατρός διαγνώσει νέκρωση του εγκεφαλικού στελέχους και εφόσον
η λειτουργία ορισμένων οργάνων διατηρείται με τεχνητά μέσα, υποχρεούται να προβεί από κοινού με έναν αναισθησιολόγο και έναν νευρολόγο ή νευροχειρουργό
στη σύνταξη πιστοποιητικού θανάτου. Στην πιστοποίηση του θανάτου δεν συμμετέχει
ιατρός που ανήκει στη μεταμοσχευτική ομάδα...

Ο ίδιος ο νομοθέτης παραδέχεται έμμεσα στην παράγραφο 2 οτι η «εικαζόμενη συναίνεση» αποτελεί μια παραφωνία στο συνηθισμένο πνεύμα των νόμων μιας δημοκρατικής κοινωνίας και για το λόγο αυτό μας εφιστά την προσοχή στη σκοπιμότητα της διάταξης αυτής. Με άλλα λόγια, μας καλεί να παραβλέψουμε αυτήν την αντιδημοκρατική εκτροπή, όπως θα τη χαρακτήριζα, για χάρη των πολλαπλών οφελών που θα προκύψουν, δηλαδή τη σωτηρία της ζωής πολλών ασθενών, αλλά και τη βελτίωση της υγείας ακόμη περισσότερων. Είναι σαφές οτι η αυτόματη ονομασία όλων των πολιτών «συναινούντων», χωρίς να έχουν εκ των προτέρων ερωτηθεί, είναι από τη φύση της αντιδημοκρατική και βάναυση, μας παραπέμπει δε σε μεθοδεύσεις απολυταρχικών καθεστώτων, όπως αυτό του Χίτλερ, του Στάλιν ή του Παπαδόπουλου. Δεν δείχνει τον παραμικρό σεβασμό στην προσωπικότητα του ατόμου, καταστρατηγώντας ουσιαστικά την ελεύθερη επιλογή. Διατηρεί βέβαια τη δικλείδα της δυνατότητας αρνητικής δήλωσης, είναι όμως αναμενόμενο οι αρνητές να είναι ελάχιστοι, για τον ίδιο λόγο που μέχρι σήμερα οι εθελοντές δότες ήταν εξίσου λίγοι: ο κόσμος βαριέται να ασχοληθεί...

Αξίζει όμως να παραβλέψουμε τη σημαντική αυτή εκτροπή από τα δημοκρατικά ιδεώδη; Ο νομοθέτης, αλλά και κάποιες αξιόλογες φωνές του διαδικτύου πιστεύουν πως ναι. Η Ελλάδα είναι μία από τις τελευταίες χώρες παγκοσμίως σε εθελοντές δωρητές οργάνων, αλλά και σε αριθμό μεταμοσχεύσεων το χρόνο. Αποτέλεσμα είναι να πεθαίνουν συμπολίτες μας που θα μπορούσαν να έχουν σωθεί, σε περίπτωση που υπήρχε μεγαλύτερη προσφορά οργάνων προς μεταμόσχευση. Άνθρωποι με σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως η νεφρική ανεπάρκεια και η κίρρωση του ήπατος περιμένουν για χρόνια εγγεγραμμένοι στις λίστες αναμονής και συχνά αποβιώνουν πριν βρεθεί συμβατό μόσχευμα. Μια ζοφερή πραγματικότητα που είναι επιτακτικό να αλλάξει, θα πρέπει όμως κατά τη γνώμη μου να αναζητηθούν άλλοι τρόποι πέρα από την εικαζόμενη συναίνεση. Ακόμα και αν παραβλέψουμε το (ιδιαίτερα σοβαρό) θέμα της έλλειψης δημοκρατικότητας, οι νέες διατάξεις είναι πιθανό να επιτρέψουν τη δημιουργία κυκλωμάτων εμπορίας οργάνων, κίνδυνος που δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να παραβλεφθεί.

Σύμφωνα με τον αθεόφοβο, η δυσπιστία του κοινού απέναντι στις μεταμοσχεύσεις στηρίζεται κατά κύριο λόγο σε ευρύτατα διαδεδομένους αστικούς μύθους, που δημιουργούνται από μια ατμόσφαιρα φόβου και παράνοιας, την οποία στη συνέχεια συντηρούν. Θα συμφωνήσω με αυτό, αλλά μόνο εν μέρει. Για παράδειγμα, το σενάριο που έχει διατυπωθεί από κάποιους οτι θα δημιουργηθούν ασθενείς «δύο ταχυτήτων», με τους στιγματισμένους «δηλωσίες» να λαμβάνουν κατώτερη ιατρική περίθαλψη από τους ακούσια συναινούντες, είναι τουλάχιστον υπερβολικό κατά τη γνώμη μου. Σύμφωνα με το σχέδιο νόμου, πρόσβαση στη λίστα όσων έχουν δηλώσει την άρνησή τους θα έχουν μόνο 15 διοικητικοί υπάλληλοι του Εθνικού Κέντρου Μεταμοσχεύσεων, με τον ευήκοο τίτλο «Συντονιστές Μεταμοσχεύσεων». Στο άρθρο 28, το σχέδιο νόμου προβλέπει τα ακόλουθα:

2. Συνιστώνται δεκαπέντε (15) θέσεις Συντονιστών Μεταµοσχεύσεων, γραµµατειακής, διοικητικής και τεχνικής υποστήριξης του Οργανισµού, τις οποίες καλύπτει προσωπικό µε σύµβαση εργασίας αορίστου χρόνου, σύµφωνα µε τις διατάξεις του Ν.2190/1994 (28Α). Μέχρι τη συµπλήρωση αυτών των θέσεων, οι ανάγκες του Οργανισµού µπορούν να καλύπτονται από υπαλλήλους του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

Ακόμα και στην περίπτωση που κάποιος παρανοϊκός υπάλληλος διαρρεύσει ονόματα της λίστας, είναι εξαιρετικά απίθανο να φτάσει αυτό στα αυτιά κάθε γιατρού του ΕΣΥ, του ΙΚΑ και των λοιπών δημόσιων φορέων. Ακόμα και αν το μάθουν ορισμένοι, είναι επίσης αδύνατο να είναι τόσο αρνητικά προκατειλημμένοι εναντίον των δηλωσιών, που να μπουν στον κόπο να σαμποτάρουν ενεργητικά την περίθαλψή τους. Οι λέξεις που χρησιμοποιώ έχουν τη σημασία τους, καθώς η πλειονότητα των δημοσίων υπαλλήλων στην Ελλάδα (και όχι μόνο οι γιατροί) δεν μπαίνουν στον κόπο να κάνουν οτιδήποτε περισσότερο από αυτά που είναι υποχρεωμένοι, εκτός φυσικά και αν υπάρχει κάποιο οικονομικό όφελος. Να βρεθεί λοιπόν ένας διαταραγμένος υπάλληλος που να διαρρεύσει στοιχεία και ταυτόχρονα κάποιος ψυχασθενής γιατρός που θα αποκτήσει πρόσβαση σε αυτά και θα αποφασίσει να εκδικηθεί τους αρνητές, χωρίς κανένα φακελάκι ή άλλο αντάλλαγμα, είναι νομίζω σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Ειδικά ο χαρακτήρας του εκδικητή-γιατρού, που στέλνει εσκεμμένα τους μισητούς δηλωσίες στο θάνατο, μου θυμίζει έντονα τον «ευλογητό» από το αξέχαστο έπος του Φώσκολου...

Δυστυχώς όμως υπάρχουν και δικαιολογημένοι φόβοι για το νέο νόμο, που δεν στηρίζονται σε αστικούς μύθους ή άλλες παρανοήσεις. Θα αναφέρω δύο ιστορίες από την προσωπική μου πείρα, που είναι ενδεικτικές ενός γενικότερου κλίματος.

Α. Η μητέρα μου, που νοσηλεύτηκε πριν είκοσι σχεδόν χρόνια σε κρατικό νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης για πέτρα στα νεφρά (νεφρολιθίαση), πήρε την απάντηση από καθηγητή της Ουρολογίας οτι πρέπει να χειρουργηθεί και να της αφαιρεθεί ο νεφρός. Στην πρώτη απόπειρα αμφιβολίας της, ο καθηγητής σχολίασε οτι «εγώ ξέρω» και κανένας άλλος. Αφού πήρε μια δεύτερη γνώμη από άλλο ουρολόγο εκτός της συγκεκριμένης κλινικής, ακολούθησε την πρότασή του να κάνει λιθοθρυψία με υπερήχους, μέθοδο ασφαλή και αποτελεσματική. Τα χρόνια πέρασαν, έγινα φοιτητής ιατρικής και κατόπιν γιατρός, οπότε οι γνώσεις μου πάνω στο θέμα αυξήθηκαν κατά πολύ. Σύμφωνα λοιπόν με τις επίσημες οδηγίες (guidlines) των ουρολόγων, αφαίρεση του νεφρού αντενδείκνυται σε ΟΛΕΣ τις περιπτώσεις νεφρολιθίασης, ακόμα και όταν ο λίθος είναι πολύ μεγάλος και προκαλεί προβλήματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις γίνεται απλά μια τομή στην επιφάνεια του οργάνου, από όπου αφαιρείται ο λίθος. Η μόνη περίπτωση στην οποία συστήνεται αφαίρεση (νεφρεκτομή) είναι όταν συνυπάρχει προχωρημένη νεφρική ανεπάρκεια, δηλαδή όταν ο νεφρός είναι ουσιαστικά άχρηστος, κάτι που φυσικά δεν ίσχυε στην περίπτωση της μάνας μου. Εύλογα υποθέτουμε λοιπόν οτι ο εν λόγω έμπειρος καθηγητής δεν σχεδίαζε νεφρεκτομή εξαιτίας της άγνοιάς του, αλλά για να κρατήσει τον, υγιή κατά τα άλλα, νεφρό και να τον πουλήσει σε κάποιον υποψήφιο λήπτη...

Β. Φίλος και συνάδελφος από την Αλβανία μου είχε πει οτι στη γειτονική χώρα είχαν παρατηρηθεί πολλές φορές στο παρελθόν περιστατικά αγοραπωλησίας οργάνων, κάποια από τα οποία είχαν αποκαλυφθεί και παραπεμφθεί στη δικαιοσύνη. Οι γιατροί αφαιρούσαν κυρίως νεφρούς από ανυποψίαστους ασθενείς, που υποβάλλονταν σε άλλες εγχειρήσεις, και τους πουλούσαν στη συνέχεια έναντι αδράς αμοιβής. Παρόμοια φαινόμενα συναντώνται και σε χώρες όπως η Ινδία και η Βραζιλία. Όσο κι αν θα επιθυμούσαμε να ισχύει το αντίθετο, βρισκόμαστε πιο κοντά σε αυτές παρά στην Αυστρία, όπου ο νόμος της εικαζόμενης συναίνεσης εφαρμόζεται για χρόνια με επιτυχία. Πρόσφατη λίστα της Διεθνούς Διαφάνειας (δες χάρτη κάτω), κατατάσσει την Ελλάδα σε μία από τις χαμηλότερες θέσεις παγκοσμίως από πλευράς διαφάνειας, πιο κάτω από την Τουρκία, τα Σκόπια, τη Μποτσουάνα και τη Ναμίμπια, ενώ κατέχουμε επάξια την πρωτιά στη διαφθορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση...

Δεν αναλύω καν περιστατικά αγοροπωλησίας βρεφών από διαβόητα κρατικά ιδρύματα όπως ο «Άγιος Στυλιανός», αλλά και την καθημερινή πραγματικότητα των οικονομικών συναλλαγών κάτω από το τραπέζι, για να εξασφαλιστεί νωρίτερα μια θέση στο χειρουργείο ή την εντατική του δημόσιου νοσοκομείου (κάτι που μπορεί να στοιχίσει τη ζωή κάποιου άλλου, λιγότερα οικονομικά εύρωστου, ασθενή). Είναι λοιπόν αναμενόμενο να δημιουργηθούν κυκλώματα πάνω στον αναπτυσσόμενο κλάδο των μεταμοσχεύσεων, μετά την έλευση του νέου νόμου που θα εκτινάξει στα ύψη την προσφορά οργάνων, ιδιαίτερα μάλιστα όταν αυτός προβλέπει την αφαίρεση οργάνων και από ιδιωτικές κλινικές (άρθρο 13):

1. Η αφαίρεση οργάνων πραγµατοποιείται σε «οργανισµούς αφαίρεσης», δηλαδή νοσοκοµεία ν.π.δ.δ. ή ν.π.ι.δ. κοινωφελούς και µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ή ιδιωτικές κλινικές, εφόσον έχουν λάβει άδεια του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, µετά από πρόταση του Εθνικού Οργανισµού Μεταµοσχεύσεων...

Κλείνοντας, θα ήθελα να καταθέσω τη δική μου πρόταση. Οι μεταμοσχεύσεις είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό θέμα και θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με τη δέουσα προσοχή. Η εικαζόμενη συναίνεση δεν είναι η κατάλληλη λύση, τουλάχιστον για την Ελλάδα του ρουσφετιού και της αδιαφάνειας. Θα μπορούσαν να ερωτώνται οι συγγενείς όλων των ασθενών που αποβιώνουν αν επιθυμούν να δώσουν τα όργανα του θανόντα για μεταμόσχευση, μέτρο που προβλέπεται μόνο για τους ανήλικους από το νέο νόμο. Με τον τρόπο αυτό δεν θα μπορεί κανένας γιατρός ή άλλος παράγοντας να γνωρίζει εκ των προτέρων αν θα είναι διαθέσιμα τα όργανα ενός συγκεκριμένου ανθρώπου για μεταμόσχευση, ελαχιστοποιώντας έτσι τις πιθανότητες δόλιας ενέργειας. Ακόμα, μια σειρά από εκστρατείες προώθησης του θεσμού του εθελοντή δωρητή οργάνων, μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, είναι νομίζω απαραίτητη. Το κοινό θα πρέπει να ενημερωθεί για τα πολλαπλά οφέλη της μεταμόσχευσης και παράλληλα να καθησυχαστεί από τους φόβους που γεννούν οι διάφοροι αστικοί μύθοι. Είμαι βέβαιος οτι μέσα από μια πολύχρονη και μεθοδική εκστρατεία προώθησης των μεταμοσχεύσεων, η στάση της κοινωνίας μπορεί να αλλάξει, έστω αργά και σταδιακά.

http://falsefaith.blogspot.com/2011/04/blog-post_11.html