Μια υπόθεση ονομάζεται ad hoc υπόθεση όταν έχει δημιουργηθεί για να εξηγήσει δεδομένα που φαίνονται να ανατρέπουν την θεωρία κάποιου. Οι Ad Hoc υποθέσεις είναι κοινές στην έρευνα για το παραφυσικό και στην δουλειά πολλών ψευδοεπιστημόνων. Για παράδειγμα, οι ερευνητές της Εξωαισθητηριακής Αντίληψης (ESP) είναι γνωστό οτι κατηγορούν τις επιθετικές σκέψεις των διαφόρων παρατηρητών, για επηρεασμό των μετρήσεων ευαίσθητων οργάνων. Οι εχθρικές αυτές δονήσεις,λένε, κάνουν αδύνατη την αναπαραγωγή πειραμάτων Εξωαισθητηριακής Αντίληψης που είχαν θετικό απότέλεσμα. Η αναπαραγωγή ενός πειράματος είναι μια καθοριστική διαδικασία για την επιβεβαίωση της ορθότητάς του. Φυσικά αν η παραπάνω ένσταση παρθεί στα σοβαρά, τότε κανένα πείραμα Εξωαισθητηριακής Αντίληψης δεν πρόκειται ποτέ να απότύχει. Οποιαδήποτε και αν είναι τα απότελέσματα, κάποιος μπορεί να πει οτι προκλήθηκαν από παραφυσικές ψυχικές δυνάμεις, είτε αυτών που εξετάζονταν είτε αυτών που δεν εξετάζονταν.
Ο Martin Gardner αναφέρει οτι αυτού του είδους οι ad hoc υποθέσεις φτάνουν σε επίπεδο γελοιότητας με τον παραφυσικό Helmut Schmidt ο οποίος βάζει κατσαρίδες μέσα σε ένα κουτί όπου μπορούν να κάνουν στον εαυτό τους ηλεκτροσόκ. Κάποιος θα υπέθετε οτι οι κατσαρίδες δεν θα ήθελαν να σοκάρονται, και οτι ο ρυθμός που θα έκαναν ηλεκτροσόκ στον εαυτό τους θα ήταν λιγότερος ή το πολύ ίσος με αυτόν που θα περιμέναμε από την τύχη, αν αυτές μάθαιναν από τις εμπειρίες τους. Οι κατσαρίδες όμως έκαναν στον εαυτό τους περισσότερα ηλεκτροσόκ απ'αυτά που θα περιμέναμε από την τύχη. Ο Schmidt κατέληξε στο συμπέρασμα οτι "επειδή μισούσε τις κατσαρίδες, ίσως ήταν οι δικές του σκέψεις που επηρέασαν την τυχαιότητα!"(Gardner, p. 59).
Οι Ad Hoc υποθέσεις είναι κοινές και στην υπεράσπιση ψευδοεπιστημονικών θεωριών όπως η θεωρία των βιορυθμών. Για παράδειγμα, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που δεν ταιριάζουν με τα προβλεπόμενα πρότυπα της θεωρίας. Αντί λοιπόν να απόδεχθούν αυτο το γεγονός σαν δεδομένο που αντικρούει την θεωρία, δημιούργησαν μια νέα κατηγορία ανθρώπων: τους άρρυθμους. Εν πολλοίς, όποτε η θεωρία δεν φαίνεται να δουλεύει, απλά αντιπαρέρχονται τα αντικρούοντα δεδομένα. Οι συνήγοροι της θεωρίας των βιορυθμών ισχυρίζονται οτι η θεωρία τους μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια το φύλο των αγέννητων παιδιών. Όμως ο W.S. Bainbridge, καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, έδειξε οτι η πιθανότητα σωστής πρόβλεψης του φύλου αγέννητων παιδιών από την θεωρία των βιορυθμών είναι 50/50. 'Οσο δηλαδή θα περιμέναμε και από την τύχη. Ένας ειδικός στους βιορυθμούς προσπάθησε ανεπιτυχώς να προβλέψει επακριβώς τα φύλα των παιδιών της μελέτης του Bainbridge, βασιζόμενος στα δεδομένα του τελευταίου. Η σύζυγος του ειδικού πρότεινε στον Bainbridge μια ενδιαφέρουσα ad hoc υπόθεση, οτι δηλαδή στις περιπτώσεις που η θεωρία έσφαλλε, πιθανότατα να αναφερόταν σε ομοφυλόφιλους με ακαθόριστη σεξουαλική ταυτότητα!
Οι αστρολόγοι συχνά αρέσκονται στο να χρησιμοποιούν στατιστικά δεδομένα και στατιστική ανάλυση για να μας εντυπωσιάσουν με την επιστημονική φύση της αστρολογίας. Φυσικά, η επιστημονική ανάλυση στατιστικών δεδομένων δεν συμφωνεί πάντα με τον αστρολόγο. Σ'αυτές τις περιπτώσεις οι αστρολόγοι μπορούν να "ταιριάξουν" τα δεδομένα στην αστρολογική θεώρηση κάνοντας την ad hoc υπόθεση οτι αυτοί που δεν ταιριάζουν στο καλούπι έχουν άλλες άγνωστες επιρροές που αντισταθμίζουν την επίδραση των κυρίαρχων πλανητών.
Η χρήση ad hoc υποθέσεων δεν περιορίζεται στους ψευδοεπιστήμονες. Ένας άλλος τύπος ad hoc υποθέσεων εμφανίζεται και στην επιστήμη, όταν προτοεμφανίζεται μια καινούργια θεωρία η οποία αντιπαρατίθεται με μια εδραιωμένη θεωρία, αλλά της λείπει ένας ουσιαστικός μηχανισμός επεξήγησης. Προτείνεται τότε μια ad hoc υπόθεση ώστε να εξηγηθούν αυτά που η καινούργια θεωρία δεν μπορεί να επεξηγήσει. Για παράδειγμα, όταν ο Wegener πρότεινε την θεωρία της κίνησης των ηπειρωτικών πλακών, δεν μπορούσε να εξηγήσει το πως κινούνταν οι πλάκες. Θεωρήθηκε οτι η βαρύτητα ήταν υπεύθυνη γι'αυτή την κίνηση αν και δεν υπήρχαν επιστημονικά δεδομένα για κάτι τέτοιο. Για του λόγου το αληθές όμως οι επιστήμονες μπορούσαν, όπως και έπραξαν, να δείξουν οτι η βαρύτητα ήταν πολύ ασθενής δύναμη για μια τέτοιου είδους κίνηση. Ο Alexis du Toit, υπέρμαχος της θεωρίας του Wegener, πρότεινε την ραδιοενεργή τήξη του ωκεάνιου πυθμένα στα ηπειρωτικά σύνορα, ως μια εξήγηση του μηχανισμού κίνησης των πλακών. Ο Stephen Jay Gould παρατήρησε οτι "αυτή η ad hoc υπόθεση δεν προσέθετε ίχνος αληθοφάνειας στην εικασία του Wegener".(Gould, p. 160)
Τέλος, η απόρριψη πεποιθήσεων που απαιτούν πίστη σε μυστικιστικές, παραφυσικές ή υπερφυσικές δυνάμεις εις βάρος πιο απλών και πιθανών εξηγήσεων ονομάζεται "εφαρμογή της λεπίδας του Όκκαμ"(Occam's Razor). Δεν είναι το ίδιο με το να κάνεις ad hoc υποθέσεις. Για παράδειγμα, ας πούμε οτι σας έπιασα να κλέβετε ένα ρολόι από ένα μαγαζί. Ισχυρίζεστε οτι δεν το κλέψατε. Σας ζητώ λοιπόν να αδειάσετε τις τσέπες σας. Συμφωνείτε και βγάζετε από μέσα ένα ρολόι. Εγώ λέω, " Αχα! Είχα δίκιο. Όντως κλέψατε το ρολόι . " Απαντάτε οτι δεν κλέψατε το ρολόι αλλά παραδέχεστε οτι δεν ήταν μέσα στις τσέπες σας όταν μπήκατε στο μαγαζί. Σας ζητώ να εξηγήσετε πως βρέθηκε το ρολόι μέσα στις τσέπες σας και εσείς απαντάτε οτι χρησιμοποιήσατε τηλεκίνηση: χρησιμοποιήσατε τη σκέψη σας για να μεταφέρετε το ρολόι από τη γυάλινη θήκη του μέσα στις τσέπες σας. Σας ζητώ λοιπόν να το επαναλάβετε με ένα άλλο ρολόι και εσείς συμφωνείτε. Όπως και να προσπαθήσετε όμως, δεν μπορείτε να κάνετε ένα ρολόι να εμφανιστεί μαγικά μέσα στις τσέπες σας. Τότε λέτε οτι ασκείται μεγάλη πίεση πάνω σας οπότε και δεν μπορείτε να τα καταφέρετε ή οτι υπάρχουν πολλές αρνητικές δονήσεις στο περιβάλλον και επηρεάζουν αρνητικά τις δυνάμεις σας. Προσφέρατε μια ad hoc υπόθεση ώστε να αντικρούσετε κάτι που φαίνεται σαν μια καλή ανατροπή των ισχυρισμών σας. Η υπόθεσή μου οτι το ρολόι βρίσκεται στην τσέπη σας επειδή το κλέψατε, δεν είναι μια ad hoc υπόθεση. Επέλεξα να πιστέψω μια πιθανή εξήγηση παρά μια απίθανη. Ομοίως, αν έχω να επιλέξω μεταξύ του οτι ο πονοκέφαλος μου έφυγε από μόνος του ή οτι έφυγε επειδή μια νοσοκόμα κουνούσε τα χέρια της από πάνω μου ψέλνοντας ενα μάντρα(προσευχή), πάντα θα επιλέγω το πρώτο.
Είναι πάντα πιο λογικό να εφαρμόζουμε την αρχή της λεπίδας του Όκκαμ, παρά να προσφέρουμε υποθετικές ad hoc υποθέσεις μόνο και μόνο για να διατηρούμε την πιθανότητα του υπερφυσικού ή του μεταφυσικού.
Σχετικές καταχωρίσεις: φαινόμενο placebo, ψυχρό διάβασμα, ελεγχόμενη μελέτη, η λεπίδα του Όκκαμ, επιλεκτική κρίση, ανεκδοτικά πειστήρια, υποκειμενική επιβεβαίωση, αυταπάτη, ευσεβείς πόθοι
Περισσότερες Πληροφορίες
Gardner, Martin. The Whys of a Philosophical Scrivener
(New York: Quill, 1983). Gould, Stephen Jay. Ever Since Darwin: Reflections on Natural History
(New York: W.W. Norton & Company, 1979).http://www.skepdic.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου