Α. Γένεση των ανέμων. Τρεις είναι οι βασικοί παράγοντες που δημιουργούν και διαμορφώνουν τις κινήσεις του ατμοσφαιρικού αέρα:
α) Η περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονα της, β) η ηλιακή ενέργεια που απορροφά η ατμόσφαιρα και η επιφάνεια του εδάφους και γ) η ανομοιομορφία του γήινου ανάγλυφου.
Εξαιτίας αυτών των τριών παραγόντων, η κατανομή της ατμοσφαιρικής πίεσης στην επιφάνεια της Γης δεν είναι ομοιόμορφη και η διαφορά πιέσεων που δημιουργείται, εξαναγκάζει τις αέριες μάζες να κινηθούν, για να αντισταθμίσουν αυτή τη διαφορά.
Τόσο οι μεγάλες, όσο και οι μικρές μεταβολές της πίεσης οφείλονται προπάντων στις δυνάμεις που δημιουργούνται κατά τη μετατροπή της θερμικής ηλιακής ενέργειας σε κινητική ενέργεια των μαζών του αέρα. Η μετατροπή αυτή αποτελεί ένα από τα δυσκολότερα προβλήματα της Μετεωρολογίας.
Οι δυνάμεις που υπεισέρχονται στη δημιουργία των ανέμων είναι οι εξής:
α) Η δύναμη της βαροβαθμίδας. Εξαιτίας της βαρύτητας, ο ατμοσφαιρικός αέρας ασκεί πίεση στα διάφορα ατμοσφαιρικά στρώματα και, κατά συνέπεια, συμπιέζεται. Όταν όμως υπάρχει διαφορά πιέσεων μεταξύ γειτονικών περιοχών, εμφανίζεται μια δύναμη (η δύναμη της βαροβαθμίδας) η οποία τείνει να μετακινήσει τα μόρια του αέρα προς την περιοχή της χαμηλότερης πίεσης με ταχύτητα ανάλογη με τη διαφορά πιέσεων (βαροβαθμίδα).
β) Η οριζόντια εκτρεπτική δύναμη που οφείλεται στην περιστροφή της Γης. Όπως συμβαίνει σε κάθε σωματίδιο που κινείται ελεύθερα, χωρίς την επίδραση οποιασδήποτε δύναμης, έτσι και ο ατμοσφαιρικός αέρας πού κινείται, δέχεται φαινομενικά μια εκτροπή σε σχέση με την επιφάνεια της Γης. Η εκτροπή αυτή οφείλεται στην περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της. Η δύναμη που προκαλεί αυτήν την εκτροπή, ονομάζεται δύναμη Cοriοlis. Για το λόγο αυτό, κάθε μόριο του αέρα που κινείται στο βόρειο ημισφαίριο, δέχεται μια συνεχή εκτροπή της κίνησής του προς τα δεξιά, ενώ στο νότιο ημισφαίριο η εκτροπή αυτή είναι προς τα αριστερά.
γ) Η φυγόκεντρη δύναμη. Τα μόρια του αέρα επειδή ακολουθούν την κίνηση της Γης, συμμετέχουν σε μια κυκλική κίνηση· επομένως, επενεργεί πάνω τους η φυγόκεντρη δύναμη: F = m.υ2/r όπου m η μάζα του μορίου που κινείται υ η ταχύτητα του και r η ταχύτητα της κυκλικής τροχιάς του.
δ) Η δύναμη της τριβής. Η δύναμη της τριβής "υπεισέρχεται", όταν ο ατμοσφαιρικός αέρας που κινείται βρίσκεται σ' επαφή με την επιφάνεια της Γης. Η δύναμη αυτή ενεργεί αντίθετα στην κίνηση του αέρα, και το μέγεθός της εξαρτάται από την ταχύτητα του ανέμου και από την ταχύτητα της περιστροφής της επιφάνειας του εδάφους (περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της). Δυνάμεις τριβής αναπτύσσονται επίσης όταν αλλεπάλληλα στρώμα τα αέρα κινούνται πάνω από την επιφάνεια της Γης με διαφορετικές ταχύτητες.
Β. Διεύθυνση του ανέμου. Ως σημείο αναφοράς για το χαρακτηρισμό της διεύθυνσης του ανέμου, παίρνεται το σημείο του ορίζοντα από το οποίο πνέει ο άνεμος. Η κίνηση του ανέμου θεωρείται, κατά προσέγγιση, οριζόντια και ευθύγραμμη, για την ευκολότερη περιγραφή της κίνησής του. Έτσι π.χ. βόρειος άνεμος είναι αυτός που προέρχεται από το βορά και κατευθύνεται προς το νότο (σε σχέση με τη θέση του παρατηρητή).
Γενικά χρησιμοποιούνται δυο τρόποι για τη διατύπωση της διεύθυνσης του ανέμου: σύμφωνα με τον πρώτο, ο κύκλος του ορίζοντα διαιρείται σε όγδοα ή δέκατα έκτα ή τριακοστά δεύτερα και τα χαρακτηριστικά των διάφορων σημείων του ανεμολογίου αυτού είναι τα ίδια με τα χαρακτηριστικά που αναγράφονται στην περιφέρεια του κινητού πλαισίου (ανεμολογίου) της μαγνητικής βελόνας της ναυτικής πυξίδας. Σύμφωνα με το δεύτερο τρόπο, ο ρόδακας των ανέμων στο ναυτικό ανεμολόγιο διαιρείται σε 32 ρόμβους (3600/32) οι οποίοι αριθμούνται από 1-32, κατά τη φορά των δειχτών του ρολογιού, και με αφετηρία το σημείο του βορά, ενώ στο μετεωρολογικό ανεμολόγιο η αρίθμηση γίνεται σε δεκάμοιρα. Το σημείο του βορά αντιστοιχεί στο γεωγραφικό, και όχι στο μαγνητικό βορά.
Τα όργανα και οι συσκευές που δείχνουν τη διεύθυνση του ανέμου ονομάζονται ανεμοδείχτες. Μπορούμε, όμως, να προσδιορίσουμε τη διεύθυνση του αέρα με απλή παρατήρηση διάφορων φαινομένων, π.χ. παρατηρώντας την κατεύθυνση του καπνού, την κλίση των σταχυών ή των κορυφών των δέντρων, την κίνηση των κυμάτων κ.λπ. Ακόμα, αν βρέξουμε την άκρη ενός δαχτύλου και το σηκώσουμε κατακόρυφα, την πλευρά του δαχτύλου που είναι προς το σημείο του ορίζοντα από το οποίο φυσά ο άνεμος, θα την αισθανθούμε ψυχρότερη. Υπάρχουν και διάφοροι άλλοι τρόποι για τον προσδιορισμό της διεύθυνσης του ανέμου.
Γ. Ταχύτητα του ανέμου. Η ταχύτητα του ανέμου ορίζεται ως το διάστημα που διανύει η αέρια μάζα στη μονάδα του χρόνου. Είναι πολύ δύσκολος, βέβαια, ο προσδιορισμός της πραγματικής ταχύτητας των μορίων του αέρα, γι' αυτό μετριέται η ταχύτητα την οποία προσδίνει ο άνεμος σε διάφορα ελαφρά σώματα (φτερά, καπνό, σύννεφα, μικρά αερόστατα), τα οποία παρασύρει.
Οι μονάδες μέτρησης της ταχύτητας του ανέμου είναι οι εξής: μέτρα ανά δευτερόλεπτο (m/sec), χιλιόμετρα ανά ώρα (km/h), μίλια (1.609 μ.) ανά ώρα (m.ρ.h.), αγγλικά πόδια ανά δευτερόλεπτο (ft/sec) και κόμβοι (1.852 m/h). Ο προσδιορισμός της ταχύτητας (ή έντασης) του ανέμου γίνεται ή εμπειρικά (χωρίς όργανο) ή με τη βοήθεια ειδικών οργάνων (ανεμόμετρα).
Προσδιορίζουμε την ταχύτητα εμπειρικά, παρατηρώντας την κίνηση διάφορων αντικειμένων ή τις ζημιές ή καταστροφές που προκαλεί ο άνεμος με τη σφοδρότητά του. Στην εμπειρική παρατήρηση είναι στηριγμένη και η ανεμομετρική κλίμακα που, έχει συντάξει ο Άγγλος ναύαρχος Βeaufοrt, από τον οποίο πήρε το όνομα της (μπωφόρ). Η αρχική κλίμακα βασιζόταν στην εκτίμηση της σφοδρότητας (ταχύτητας) του ανέμου στη θάλασσα, ανάλογα με τα αποτελέσματα που προκαλεί η πνοή του στα πανιά των πλοίων. Με την κατάργηση των ιστιοφόρων, άλλαξαν και τα κριτήρια, ενώ οι βαθμίδες της κλίμακας αυξήθηκαν από 13 σε 18.
Δ. Χρησιμότητα του ανέμου. Οι άνεμοι συμβάλλουν στην οικονομία των διάφορων χωρών, γιατί τους χρησιμοποιούν ως ενέργεια στην κίνηση των ανεμόμυλων (νησιά του Αιγαίου), στην άντληση νερού (Ολλανδία, οροπέδιο Λασιθίου Κρήτης) και στην κίνηση των ιστιοφόρων πλοίων. Επίσης μειώνουν τα κρύο, ανανεώνουν τον ατμοσφαιρικό αέρα και, μεταφέροντας υδρατμούς, βοηθούν στη δημιουργία νεφώσεων και βροχών.
Ε. Είδη ανέμων. 1 Ημερήσιοι άνεμοι. Δημιουργούνται κατά τη διάρκεια του 24ώρου εξαιτίας της διαφοράς της θερμοκρασίας (που παρατηρείται τη νύχτα ή τη μέρα) μεταξύ ξηράς και θάλασσας ή μεταξύ ορεινών και πεδινών περιοχών. Τέτοιοι άνεμοι είναι:
α) Η θαλάσσια αύρα ή μπάτης. Το δροσερό αεράκι που φυσά από τη θάλασσα το καλοκαίρι. Ο άνεμος αυτός οφείλεται στη διαφορά θερμοκρασίας ανάμεσα στη θάλασσα και στη στεριά. Επειδή δηλ. η στεριά θερμαίνεται ευκολότερα από τη θάλασσα κατά τη διάρκεια της μέρας, ο αέρας της ανεβαίνει ψηλά, και τότε ψυχρότερος αέρας από τη θάλασσα ορμά να καταλάβει τη θέση του. Έτσι δημιουργείται ο μπάτης.
β) Απόγειος αύρα. Κατά τη νύχτα η στεριά κρυώνει γρηγορότερα και η θάλασσα έχει υψηλότερη θερμοκρασία. Τότε ο αέρας που βρίσκεται πάνω από την επιφάνειά της ανεβαίνει ψηλά, και το χώρο που αφήνει, ορμά να τον καταλάβει ο ψυχρότερος αέρας της στεριάς, η απόγειος αύρα, που λέγεται και μπουκαδούρα.
Ημερήσιοι άνεμοι, λιγότερο γνωστοί όμως και μικρότερης σημασίας, είναι οι αύρες των κοιλάδων και οι αύρες των βουνών.
Οι άνεμοι διαιρούνται σε διηνεκείς και περιοδικούς. Διηνεκείς είναι οι άνεμοι που πνέουν όλο το χρόνο, ενώ περιοδικοί είναι εκείνοι που πνέουν μόνο κατά ορισμένες περιόδους.
2. Εμπορικοί. Οι δυνατοί άνεμοι που φυσούν από τις 30ο βόρειο πλάτος προς τον Ισημερινά, από τα βορειοανατολικά και εκείνοι που φυσούν από τις 30ο νότιο πλάτος προς τον Ισημερινό, από τα νοτιοανατολικά. Οι άνεμοι αυτοί ήταν πολύτιμοι για τους ναυτικούς την εποχή που τα πλοία ήταν ιστιοφόρα, γι' αυτό και ονομάστηκαν εμπορικοί.
3. Μουσούν (μουσώνες). Δυνατοί άνεμοι που φυσούν στον Ινδικό ωκεανό και αλλάζουν διεύθυνση ανάλογα με την εποχή. Στην Ινδία, το χειμώνα, οι μουσούν φυσούν από τα βορειοανατολικά και είναι στεγνοί ή θερμοί, ενώ το καλοκαίρι φυσούν από τα νοτιοδυτικά, από τη θάλασσα, είναι υγροί και προκαλούν δυνατές βροχές στις νότιες πλαγιές των Ιμαλαΐων και στις πεδιάδες.
4. Πλανητικοί ή γήινοι. Δυνατοί άνεμοι που φυσούν από τις 30ο-35ο βόρειο και νότιο πλάτος προς τους αντίστοιχους πόλους.
5. Τοπικοί. Άνεμοι που πνέουν σε ορισμένες μόνο περιοχές της Γης, για τις οποίες έχουν και ιδιαίτερη σημασία. Δημιουργούνται εξαιτίας της τοπογραφικής διαμόρφωσης αυτών των περιοχών και ορισμένων καιρικών διαταραχών. Σπουδαιότεροι από τους τοπικούς αυτούς ανέμους είναι:
α) Βοra της Αδριατικής (Μπόρα). Είναι εξαιρετικά ψυχρός άνεμος που εισβάλλει από τις Δειναρικές Άλπεις στην Αδριατική, πνέει κυρίως την ψυχρή περίοδο και η ταχύτητά του υπερβαίνει μερικές φορές τους 100 κόμβους.
β) Μislral (Μιστράλ). Πνέει από την κοιλάδα του Ροδανού προς τη Μεσόγειο με ταχύτητα, πολλές φορές, πάνω από 100 μίλια / ώρα. Είναι άνεμος ψυχρός και ξερός. Δημιουργείται στο βόρειο τμήμα της Γαλλίας και πνέει κυρίως το χειμώνα και την άνοιξη.
γ) Sirοccο (Σιρόκο). Εμφανίζεται κυρίως από τον Οκτώβριο ως τον Απρίλιο. Πνέει από τη Σαχάρα ή άλλες αφρικανικές ερήμους προς τη Μεσόγειο και αρχικά είναι θερμός και ξερός. Μετά τη διέλευσή του όμως από τη Μεσόγειο και όταν φτάσει στις ακτές της Ιταλίας και της Ελλάδας, είναι πια εμπλουτισμένος με υδρατμούς και δημιουργεί ομίχλες και χαμηλές νεφώσεις.
δ) Ρamρerο (Παμπέρο). Εξαιρετικά θυελλώδης ψυχρός άνεμος που πνέει από νοτιοδυτικά προς βορειοδυτικά στις πεδινές περιοχές της Αργεντινής και Ουρουγουάης. Εμφανίζεται κυρίως κατά το φθινόπωρο και το χειμώνα του νότιου ημισφαιρίου.
ε) Κhamsin (Χαμσίν). Θερμός άνεμος που εισβάλλει στην Αίγυπτο από την Αραβία και τον κόλπο του Αντεν. Είναι ξερός και μεταφέρει λεπτή άμμο, ώστε συχνά σκοτεινιάζει ακόμα και τις μεσημβρινές ώρες. Πνέει κυρίως Φεβρουάριο, Μάρτιο, Απρίλιο για δυο ή τρεις μέρες συνέχεια.
στ) Simοοn (Σιμούν). Θερμός, ξερός και μεταφέρει σκόνη. Πνέει στις ερήμους της Αφρικής και της Ασίας Πολλές φορές ο άνεμος αυτός εισβάλλει και στα νοτιοανατολικά τμήματα της Μεσογείου.
ζ) Ετησίες (Μελτέμια). Άνεμοι με βορειοανατολικές ως βορειοδυτικές ή και δυτικές διευθύνσεις, οι οποίοι πνέουν τις θερμές εποχές του χρόνου στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και κυρίως στο Αιγαίο πέλαγος. Δημιουργούνται κυρίως από τον αντικυκλώνα των Αζορών. Οι Ετησίες αρχίζουν κυρίως να πνέουν το Μάιο, αλλά με μικρή συχνότητα και ένταση ως τα τέλη Ιουνίου. Η έντασή τους αυξάνει από τις αρχές Ιουλίου για να φτάσει στο μέγιστό της από μέσα Ιουλίου ως τα μέσα περίπου του Σεπτεμβρίου, οπότε και αρχίζουν να εξασθενούν ως το τέλος Οκτωβρίου. Οι Ετησίες που πνέουν από τις αρχές Μάιου ως τα μέσα Ιουνίου λέγονται "πρόδρομες". Εκείνες που πνέουν από τα μέσα Σεπτεμβρίου ως τα τέλη Οκτωβρίου λέγονται "μεσόπωρες". Τη μεγαλύτερη ένταση οι άνεμοι αυτοί την παρουσιάζουν μέρα και κυρίως τις απογευματινές ώρες, ενώ τη νύχτα η έντασή τους ελαττώνεται σημαντικά.
Άνεμοι που παρουσιάζονται ειδικά στην Ελλάδα και είναι πολύ γνωστοί, είναι ο Λίβας και ο Βαρδάρης.
Λίβας. Άνεμος πολύ ξερός, πολύ θερμός και πνιγερός, που προέρχεται από νότιες αέριες μάζες, οι οποίες περνώντας από το ορεινό συγκρότημα της Πίνδου χάνουν όλους τους υδρατμούς τους. Την άνοιξη ο λίβας είναι επικίνδυνος για τις καλλιέργειες, κυρίως της Θεσσαλίας και της βορειοδυτικής Μακεδονίας.
Βαρδάρης. Άνεμος που προέρχεται από τα βόρεια Βαλκάνια και εισβάλλει στην Ελλάδα από την κοιλάδα του Αξιού. Είναι άνεμος ψυχρός και ξερός. Πνέει με εξαιρετική δύναμη, γι' αυτό δεν επιτρέπει την καλλιέργεια ευαίσθητων φυτών στην περιοχή του Αξιού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου