Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ ΩΣ ΤΟ ΥΠΕΡΤΑΤΟ ΕΝΝΟΜΟ ΑΓΑΘΟ!

Σε ένα κράτος πραγματικά φιλελεύθερο και δημοκρατικό, η αξία του ανθρώπου αποτελεί την υπέρτατη αξία, το υπέρτατο έννομο αγαθό. Η κατοχύρωση της αξίας του ανθρώπου στο άρθρο 2 παρ. 1 του Ελληνικού Συντάγματος δεν υπόκειται σε κανέναν περιορισμό και σε καμία επιφύλαξη νόμου ούτε επιτρέπει εξαιρέσεις στο πλαίσιο ειδικών εξουσιαστικών σχέσεων. Δεν υπόκειται ούτε σε αναθεώρηση ούτε η ισχύς της δύναται να ανασταλεί κατ’ άρθρο 48 παρ. 1 του Συντάγματος. Αντίθετα, η αξία του ανθρώπου αποτελεί το απώτατο όριο οποιουδήποτε περιορισμού ατομικού δικαιώματος που επιτρέπει το Σύνταγμα, είτε αυτός αναφέρεται στο περιεχόμενο είτε στους φορείς του δικαιώματος. Η αξία του ανθρώπου αφορά στον πυρήνα της ανθρώπινης προσωπικότητας. Γιατί όμως το Σύνταγμα θέτει τον σεβασμό και την προστασία της αξίας του ανθρώπου όχι απλά ως υποχρέωση ούτε ως πρωταρχική υποχρέωση αλλά ως την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας; Τι είναι αυτό που οδήγησε τον συντακτικό νομοθέτη να θέσει την αξία του ανθρώπου υπό προστασία απόλυτη, έξω και πέρα από οποιονδήποτε περιορισμό ή στάθμιση δικαιωμάτων ή εξαιρέσεις για λόγους (υπέρτερου) δημοσίου συμφέροντος; Πώς είναι δυνατόν η αξία του ανθρώπου να μην επιτρέπεται να προσβάλλεται ούτε καν σε καιρό πολέμου οπότε τίθεται σε κίνδυνο η ίδια η υπόσταση του Λαού και του Έθνους; Η διάταξη του άρθρου 2 παρ. 1 του Ελληνικού Συντάγματος ακολουθεί την αντίστοιχη διάταξη του ισχύοντος Γερμανικού Ομοσπονδιακού Συντάγματος (1949), ο συντακτικός νομοθέτης του οποίου έχοντας ζήσει την απαίσια εμπειρία της καταπατήσεως της ανθρώπινης αξιοπρέπειας από το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς, ήταν ο πρώτος που διεκήρυξε γενικά το απαραβίαστο αυτής και την υποχρέωση κάθε κρατικής εξουσίας να τήν σέβεται και να την προστατεύει. Εφόσον, λοιπόν, η αξία του ανθρώπου αποτελεί την καταστατική αρχή της έννομης τάξης και το ίδιο το Σύνταγμα και μάλιστα η μορφή του ελληνικού πολιτεύματος διέπονται από τον σεβασμό και την προστασία της, και η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας πρέπει να νοείται και να ερμηνεύεται υπό το φως του σεβασμού και της προστασίας της αξίας του ανθρώπου. Σε διαφορετική περίπτωση, ανοίγει ο δρόμος προς τον ολοκληρωτισμό καθώς η λαϊκή κυριαρχία σε βάρος των ατομικών δικαιωμάτων εν γένει αλλά και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ειδικότερα οδηγεί νομοτελειακά στην (εκούσια) δουλεία, στην εκμετάλλευση του λαού από τους ηγέτες του, οι οποίοι επικαλούνται μεν τα συμφέροντα του λαού εννοώντας όμως τα δικά τους συμφέροντα ή τα συμφέροντα μιας «νομενκλατούρας», όπως συνέβη στα σοσιαλιστικά κράτη της Ανατολικής Ευρώπης μέχρι την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού (1989). Ο σεβασμός, λοιπόν, και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν το απώτατο κριτήριο της πραγματικής Ελευθερίας και Δημοκρατίας. Πέρα όμως από την νομική διάσταση του θέματος, η οποία κατά την (ορθότερη) άποψη κάποιων δεν είναι η πλέον σημαντική, ας εξετάσουμε, εν συνεχεία, την φιλοσοφική διάσταση της αξίας του ανθρώπου. Ας αφήσουμε κατά μέρος το νομικό ον και ασχοληθούμε με το νομικό δέον. Γιατί η ανθρώπινη αξιοπρέπεια πρέπει – αν πρέπει – να τίθεται μακράν υπεράνω όλων των άλλων εννόμων αγαθών; Εν προκειμένω, αξίζει να πούμε δυο λόγια για το παράδειγμα του Νόαμ Τσόμσκι, οι ιδέες του οποίου δεν θα είχαν την βαρύτητα που έχουν αν ο ίδιος δεν ακολουθούσε έναν τρόπο ζωής που να ανταποκρίνεται σε αυτές. Ο Νόαμ Τσόμσκι επέλεξε ευθύς εξαρχής να συμπαραταχθεί με το μέρος των χαμένων, να σταθεί απέναντι σε οποιαδήποτε μορφή εξουσίας, να συμπορευθεί με λαϊκές οργανώσεις, αδέσμευτες αναρχικές ομάδες, ανοιχτά αντιεξουσιαστικά κινήματα, προβληματισμένους και απελπισμένους ανθρώπους, με πρόσωπα που μάχονται υπέρ της αλλαγής του σύγχρονου κόσμου στην κατεύθυνση της δικαιοσύνης και του σεβασμού της αξίας του ανθρώπου ενάντια στους ισχυρούς, στους νικητές, στους εξουσιαστές, οι οποίοι επιβάλλουν την δική τους βούληση σε βάρος των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ανυπεράσπιστων ανθρώπων. Ο Νόαμ Τσόμσκι, ως καθηγητής σε ένα από τα σπουδαιότερα πανεπιστήμια των Η.Π.Α., είχε την πραγματική δυνατότητα να ζήσει μία απρόσκοπτη και άνετη ζωή με σημαντικές υλικές και συμβολικές απολαβές. Και, παρ’ όλα αυτά, επέλεξε να αφιερώσει την ζωή του στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, καταγγέλλοντας την καταπάτηση του Αμερικανικού Συντάγματος από την κυβέρνηση των Η.Π.Α., εναντιούμενος στις άδικες επιθέσεις της χώρας του σε βάρος των ανίσχυρων λαών της γης, στις διώξεις και εκτελέσεις των αδύναμων ανθρώπων. Γιατί όμως ο Νόαμ Τσόμσκι αλλά και πολλοί άλλοι άνθρωποι σαν κι αυτόν -δυστυχώς, όμως, όχι τόσοι ώστε να είναι αρκετοί προκειμένου να υπάρχει Ελπίδα για πραγματική αλλαγή του κόσμου προς το καλύτερο - επέλεξαν, επιλέγουν και θα επιλέγουν να ζουν την ζωή τους κατ’ αυτόν τον τρόπο; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν είναι δύσκολη αν αναλογιστούμε ότι το να δέχεσαι με αδιαφορία τη μοίρα άλλων ανθρώπων οι οποίοι αδικούνται και μάλιστα βαρύτατα ή χρησιμοποιούνται ως κτήνη ή ως αντικείμενα, σημαίνει ότι δεν έχεις πολιτισμό, δεν έχεις ευαισθησία στα δικαιώματα του ανθρώπου. Δικαιώματα του ανθρώπου σημαίνει σεβασμό στην αξία του ανθρώπου, στην αξιοπρέπειά του, στο δικαίωμά του να ζει μία ζωή αντάξια του τι είναι ο άνθρωπος. Το δικαίωμα στην αξία του ανθρώπου είναι, λοιπόν, το δικαίωμά του να ζει μία ζωή αντάξια του τι είναι ο άνθρωπος. Και παραίτηση από τον απαραβίαστο αυτόν πυρήνα δεν νοείται καθώς θα ισοδυναμούσε όχι με πραγμάτωση της ελεύθερης βούλησης ούτε με άσκηση της ελευθερίας του και του δικαιώματος επιλογής αλλά με απάρνηση της ίδιας της ανθρώπινης φύσης. Στον Χριστιανισμό, η υπέρτατη αξία του ανθρώπου ως εικόνας του Θεού συνεπάγεται το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να απολαμβάνει σεβασμού και τιμής: «Ψυχοσωματικόν μυστήριον» ο άνθρωπος, «επίγειος καί ουράνιος, πρόσκαιρος καί αθάνατος» με την οντολογική του αναφορά στον τριαδικό Θεό και με σκοπό στη ζωή του την κορυφή της πνευματικής ζωής, την θέωση. Αυτή είναι η χριστιανική θεώρηση του ανθρώπου, την οποία μάς παρουσιάζουν οι Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας, οι οποίοι υπήρξαν απέραντα φιλάνθρωποι και συμπαραστάτες στον πόνο και στην φτώχεια του κάθε ανθρώπου, δίπλα στον ξένο, στον άστεγο, στον αιχμάλωτο, στον πεινασμένο, στον άρρωστο, στον μικρό και στον μεγάλο, στον αγράμματο και στον μορφωμένο. O άλλος, ο κάθε άλλος συνάνθρωπος ήταν για τους Τρεις Ιεράρχες «εικόνα του Θεού» με θείο σπινθήρα στην ψυχή, αλλά με το χοϊκό περίβλημα στο σώμα. Γι’ αυτό και εργάσθηκαν σ’ όλη τους τη ζωή, και από όποια θέση και αν κατείχαν για τον άνθρωπο. Mε όλα τα μέσα που διέθεταν και με πρακτικούς τρόπους βοήθησαν, στήριξαν, παρηγόρησαν, ενίσχυσαν τους συνανθρώπους τους. Aγάπησαν ό,τι ωραίο και αληθινό υπάρχει στον άνθρωπο και του έδειξαν την άλλην προοπτική του, εκείνη της σχέσεώς του με τον Δημιουργό, αποδεικνύοντας ότι κανένα φιλοσοφικό σύστημα αρχών και αξιών, καμία θρησκεία δεν εξετίμησε τόσο έξοχα την αξία του ανθρώπου όσο ο Xριστιανισμός. Ο Χριστιανισμός, εξάλλου, αποτέλεσε κατά μέρος και θεμέλιο λίθο του ίδιου του σύγχρονου συνταγματικού πολιτισμού. Όπως παρατηρεί ο Ευ. Βενιζέλος, «αυτό που χαρακτηρίζεται ιστορικά ως συνταγματικός πολιτισμός έχει στενότατη σχέση με το χριστιανισμό και τις αντιλήψεις του. Και γιατί, απορρέει γεωγραφικά από μία μήτρα ιστορική που είχε έντονα χριστιανικά χαρακτηριστικά και γιατί η δύναμη των αντιλήψεων και των απόψεων του χριστιανισμού επηρέασαν βαθύτατα το συνταγματικό πολιτισμό. Η ίδια η αξία του ανθρώπου, ως έννοια και ως συνταγματική αρχή, το δικαίωμα στην ανάπτυξη της προσωπικότητας, η προστασία της ζωής και της τιμής, η ίδια η έννοια της ελευθερίας και της ισότητας, υπό οποιαδήποτε εκδοχή, οι σχέσεις κράτους και εκκλησίας, που ουσιαστικά και κατά βάθος είναι οι σχέσεις κράτους και κοινωνίας των πολιτών, επηρεάζονται βαθύτατα από το χριστιανικό πολιτιστικό παράδειγμα και τις χριστιανικές αντιλήψεις». Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν είναι μόνο θεμελιώδες δικαίωμα αυτή καθεαυτή, αλλά αποτελεί την ίδια τη βάση των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Η δε αποστέρηση των θεμελιωδών και απαράγραπτων δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν είναι μόνο μία ατομική και προσωπική τραγωδία αλλά επίσης δημιουργεί συνθήκες κοινωνικής και πολιτικής αναταραχής, οι οποίες συχνά συνεπάγονται την χρήση βίας και την σύγκρουση μεταξύ των Λαών και των Κρατών. Κατά την πρώτη πρόταση της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια «αποτελεί τον ακρογωνιαίον λίθο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο». Ποια είναι, τέλος, η σημασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στην καθημερινή αντίληψη των ανθρώπων; Κατά την τρέχουσα σημασία της, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια συνίσταται στον αυτοσεβασμό και στην συνείδηση των δικαιωμάτων και της αξίας του ανθρώπου. «Βαρύς ο κόσμος να τον ζήσεις όμως για λίγη περηφάνεια άξιζε», κατά τον ποιητή Οδ. Ελύτη. «Ξέρω καλά πως ο θάνατος δεν νικιέται, μα η αξία του ανθρώπου δεν είναι η Νίκη, παρά ο αγώνας για τη Νίκη. Καί ξέρω ακόμα ετούτο το δυσκολότερο: δεν είναι ούτε ο αγώνας για τη Νίκη - η αξία του ανθρώπου είναι μια μονάχα, ετούτη: να ζεί και να πεθαίνει παλικαρίσια και να μην καταδέχεται αμοιβή. Κι ακόμα ετούτο, το τρίτο, ακόμα πιο δύσκολο: η βεβαιότητα πώς δεν υπάρχει αμοιβή, να μη σου κόβει τα ήπατα, παρά να σε γεμίζει χαρά, υπερηφάνεια και αντρεία», κατά τον πεζογράφο Νίκο Καζαντζάκη. «Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες. Ποτέ από το χρέος μη κινούντες• δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις, αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία• γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι, πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε• πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες, πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους. Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν) πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος, κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε», κατά τον ποιητή Κ. Π. Καβάφη. Ανθρώπινη αξιοπρέπεια σημαίνει αυτοσεβασμός, συνείδηση των δικαιωμάτων και της αξίας του ανθρώπου, σεβασμός και προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου χωρίς διάκριση λόγω εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης, συμμετοχής σε εθνική ή άλλη μειονότητα, φυλής, φύλου, χρώματος, γλώσσας, περιουσίας, θρησκευτικών, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων. Σεβασμός και προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας σημαίνει σεβασμό και προστασία της μοναδικότητας του κάθε ανθρώπου. Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και η διαφορετικότητά του αυτή είναι άξια σεβασμού και προστασίας. Η ανθρώπινη προσωπικότητα είναι μοναδική, όχι ο Λαός ή το Έθνος. Το συλλογικό υποκείμενο από μόνο του δεν έχει ούτε υπεραξία ούτε αυταξία, παρά μόνο στο μέτρο που αποτελείται από τα δεδομένα ατομικά υποκείμενα και όχι από κάποια άλλα. Αυτό, λοιπόν, που είναι άξιο προστασίας είναι κάθε ατομικό υποκείμενο χωριστά, ως μονάδα επί τη βάσει της οποίας διαμορφώνεται το συλλογικό υποκείμενο, και όχι το συλλογικό υποκείμενο επί τη βάσει του οποίου διαμορφώνονται τάχα τα ατομικά υποκείμενα ως μονάδες. Άνθρωπος χωρίς συμμετοχή σε Λαό ή Έθνος δύναται να υπάρξει. Λαός ή Έθνος χωρίς Ανθρώπους είναι λογικά και εννοιολογικά αδύνατον. Προφανώς και ο Λαός ή το Έθνος, ως συλλογικά υποκείμενα, επιδρούν στην διαμόρφωση των ατομικών υποκειμένων, όπως ακριβώς το παρελθόν επιδρά στην διαμόρφωση του παρόντος. Άπαξ όμως και τα ατομικά υποκείμενα έχουν πλέον διαμορφωθεί, το Έθνος δεν είναι τίποτα περισσότερο – εκτός ίσως από Ιστορία, Μνήμη και Ιδέα - από το σύνολο αυτών των υποκειμένων. Το να τίθεται, λοιπόν, σε κίνδυνο η ανθρώπινη αξιοπρέπεια με την αιτιολογία ότι συντρέχουν λόγοι γενικού κοινωνικού ή δημοσίου συμφέροντος ή ακόμα και λόγοι υπέρτερου εθνικού συμφέροντος είναι λογικά άτοπο αφού η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι μακράν υπέρτερη αυτών. Το κράτος – ως Κράτος Δικαίου - υπάρχει πρώτα απ’ όλα για να σέβεται και να προστατεύει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αν, αντίθετα, θέτει σε κίνδυνο την ανθρώπινη αξιοπρέπεια έστω και με το πρόσχημα της διασφάλισης της δική του ύπαρξης, τότε το κράτος παύει να έχει λόγο ύπαρξης...